Soạn bài Việt Bắc

Cần chú ý đọc toàn bộ bài thơ, nhận diện các yếu tố hình thức từ nhan đề, đặc điểm thể loại, bố cục đến giọng điệu chung.

Xác định nhân vật trữ tình – người đang giãi bày, thổ lộ tình cảm trong bài thơ.

Phân tích hình ảnh, ngôn từ, giọng điệu thơ kết hợp liên tưởng, tưởng tượng để tìm hiểu cảm xúc, tâm trạng của nhân vật trữ tình.

Tố Hữu (1920 – 2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, sinh tại thị xã Hội An (tỉnh Quảng Nam). Quê ở làng Phù Lai (nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế).

Năm 1937, Tố Hữu được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương và từ đó hoàn toàn hiến dâng cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng.

Thơ Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với cuộc đấu tranh cách mạng. Các chặng đường thơ song hành với các giai đoạn của cuộc đấu tranh, thể hiện sự vận động trong tư tưởng và nghệ thuật.

Ta – nhân dân Việt Bắc, mình – cán bộ cách mạng, tác giả.

Người ở lại đang gợi nhắc những kỉ niệm: mưa nguồn suối lũ, mây mù, miếng cơm chấm muối, trám măng.

Những kỉ niệm về mối thù nặng vai, Kháng Nhật, Việt Minh và các địa danh Tân Trào, Hồng Thái.

Kỉ niệm về thiên nhiên: Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê.

Kỉ niệm về hình ảnh con người Việt Bắc: bát cơm, củ sắn lùi, chăn sui, những bà mẹ tần tảo, lớp học i tờ.

Bức tranh thiên nhiên và con người có màu sắc, âm thanh chủ đạo và rất sinh động đa dạng. Khi lắng dịu, khi rực rỡ chói chang, khi rộn ràng náo nức.

Tương ứng với mỗi màu sắc, âm thanh của tự nhiên là một nét đẹp con người. Thiên nhiên làm nền cho con người và chính con người lại tô điểm cho thiên nhiên trở nên đẹp đẽ sinh động hơn.

Địa danh lịch sử với những chiến công tiêu biểu: Phủ thông, đèo Giàng diễn ra các trận hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Sông Lô – phố Ràng nơi đánh tàu chiến Pháp trong chiến dịch Việt Bắc và trận đánh phố Ràng.

Không khí chiến đấu được tái hiện qua: “điệp điệp trùng trùng” – những đoàn quân nối tiếp nhau. “Dân công đỏ đuốc từng đoàn/ Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay” – hình ảnh dân quân bước đi hiên ngang không sợ hãi.

Người ở lại muốn nhắc nhở người ra đi hãy luôn khắc sâu, ghi nhớ những kỉ niệm sâu đậm với quê hương cách mạng Việt Bắc.

Dẫu có về thành thị xa xôi, về với phố đông sáng đèn thì những năm tháng gắn bó với chiến khu Việt Bắc vẫn là quãng thời gian không thể nào quên.

Người về đã trấn an, an ủi người ở lại: “Đường về, đây đó gần thôi!”

Thể hiện niềm tin, hi vọng vào tương lai tươi sáng: “Ngày mai về lại thôn hương… Ngược xuôi tàu chạy, bốn bề lưới giăng.”

Việt Bắc là khúc ca hùng tráng và cũng là khúc tình ca về cách mạng, về cuộc kháng chiến và con người kháng chiến. Thể hiện sự gắn bó, ân tình sâu nặng với nhân dân, đất nước trong niềm tự hào dân tộc.

Tác phẩm chia thành 3 phần: Phần 1 (8 câu đầu) diễn tả cảm xúc cuộc chia tay. Phần 2 (tiếp đến câu 20) là lời của người dân Việt Bắc.

Phần 3 (còn lại) là lời của người cách mạng. Tác phẩm Việt Bắc gợi liên tưởng đến thể loại ca dao.

Cặp đại từ “mình”, “ta” được sử dụng rất sáng tạo, biến hóa linh hoạt. Có trường hợp mình chỉ những người cán bộ, ta chỉ người Việt Bắc.

Có trường hợp mình chỉ người Việt Bắc, ta chỉ người cán bộ. Có trường hợp mình chỉ cả người cán bộ và người Việt Bắc.

Tâm trạng bao trùm: tình cảm lưu luyến, bịn rịn.

Những kỉ niệm ùa về: thiên nhiên khắc nghiệt, chiến khu gian khổ, sản vật miền rừng, mái nhà nghèo nàn nhưng ấm áp tình người, người mẹ và cô em gái mộc mạc, lớp học trò i tờ, những ngày giặc lùng.

Nhà thơ sử dụng từ ngữ giản dị, mộc mạc, giàu hình ảnh, tạo nên sự gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên.

Biện pháp tu từ: Điệp từ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ tràn đầy; hoán dụ “áo chàm”; so sánh “Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu”; liệt kê và phóng đại.

Tính dân gian: Cấu trúc đối đáp trong ca dao với hai nhân vật trữ tình; cảm xúc mang phong vị dân gian về tình gắn bó, chia sẻ; nhịp thơ uyển chuyển, linh hoạt.

Tính hiện đại: Miêu tả bức tranh tứ bình nơi Việt Bắc sinh động đa màu sắc; con người hiện lên vừa cụ thể vừa phiếm chỉ; bút pháp chấm phá, đặc tả hiện đại.

Bài thơ không chỉ thể hiện sự gắn bó, ân tình sâu nặng với nhân dân, đất nước trong niềm tự hào dân tộc.

Mà còn là tiếng ca anh hùng tráng lí về cuộc kháng chiến chống Pháp và những con người bình dì nhưng mang phẩm chất anh hùng.

Qua đoạn trích Việt Bắc, Tố Hữu đã thể hiện một tình cảm quê hương, đất nước vô cùng sâu sắc và chân thành. Đó không phải là tình yêu trừu tượng mà là tình cảm gắn liền với từng con người cụ thể, từng thắng cảnh thiên nhiên và cả những kỉ niệm khó quên của thời kỳ kháng chiến.

Tình cảm ấy được thể hiện qua nỗi lưu luyến khi phải chia xa, qua những hình ảnh quen thuộc được nhà thơ khắc họa một cách tỉ mỉ và trân trọng. Từ “mưa nguồn suối lũ” đến “miếng cơm chấm muối”, từ những địa danh lịch sử đến hình ảnh người mẹ, cô em gái – tất cả đều trở thành những biểu tượng thiêng liêng của tình yêu quê hương.

Điều đặc biệt là tình cảm này không chỉ dừng lại ở nỗi nhớ mà còn thể hiện niềm tin vào tương lai, vào ngày đoàn tụ. Việt Bắc của Tố Hữu đã khẳng định rằng tình yêu quê hương chính là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn, giúp con người vượt qua mọi khó khăn, thử thách.